मनिषा पौडेल
केहि समयअघि मैले एउटा लेख देखें (सल्लेरी खबरमा प्रकाशित श्रद्धा के.सी. द्वारा लिखित ‘मैले देखेको पुरुष हिंसा‘), जसमा पुरुष हिंसालाई समाजले नजरअन्दाज गरिरहेछ भन्ने भाव तेर्साइएको थियो । शिर्षक साह्रै रोचक लाग्यो किनकी शब्दहरु दैनिक जीवनमा समाचारमा अगाडी सारिने भन्दा बेग्लै थिए । वास्तवमा पढ्दै जाँदा मलाई उक्त लेखमा सामान्य कमेन्टमात्र गरेर ढुक्क बस्न पटक्कै मन लागेन, बरु प्रतिक्रिया दिने हुतहुती चल्यो ।
उक्त लेख एउटा अभिभावकका रुपमा पुरुषले निभाइरहेको भुमिकाभन्दा माथि गएर सामान्यीकरण गर्न मैले सकिनँ । पुरुषले निभाइरहेको उत्पादनमुलक भुमिकालाई भावनात्मक पैठेजोरी गरेर कम महान छैनन् भन्ने संवेदनासहित पुरुष हिंसामा लगेर जोड्ने प्रयास गरिएको जस्तो लाग्यो । यसरी एकाएक सामाजिक मुद्धा उठाएर भावनात्मक तर्क प्रस्तुत गरेर उदाहरणहरु पनि समाजका केहि अपवादसँग तुलना गर्दा कहिलेकाही पितृसत्तात्मक सोंचमा नतमस्तक महिला तथा पुरुषहरुमा, ए हो पो कि त भन्ने भ्रम फैलन सक्छ ।
सामाजिक विषयमा कलम चलाउँदा हामी पारिवारिक पृष्ठभुमिमा मात्र सिमित रह्यौ भने कहिलेकाहीं प्रस्तुतिकरण अपुरो हुन सक्छ । साथै व्यक्तिगत अनुभवलाई पनि समालोचनात्मक रुपमा सोंच्न सकेमा र अरुका अनुभवलाई विश्लेषणात्मक रुपमा प्रस्तुत गरिएमा भने त्यसले सामाजिक एजेण्डाको आवश्यकतालाई परिपुर्ति गर्न सक्छ । आवाज उसका निम्ति उठाइन्छ, जो दबिएको छ । कलम त्यसका निम्ति चलाउन सक्नुपर्छ, जसले कलम समाउने अवसर पाएनन्, कलम समाएर पनि लेख्ने अवसर पाएनन् अथवा भनौ लेखेर पनि पोष्ट्याउने हिम्मत गर्न सकेनन् । हिंसा भन्ने शब्द आफैमा सापेक्षित हुन सक्छ । विकसित मुलुकमा जुन धारसम्म पुगेर हिंसालाई जोडिन्छ, अविकसित र विकासोन्मुख मुलुक त्यहाँसम्म पुगेकै छैनन् ।
बलात्कार, हत्या, यौनशोषण, बेचबिखन, छाउपडी जस्ता जोखिमपूर्ण महिला हिंसाका घटना घटिरहँदा मानसिक र भावनात्मक हिंसामा बहस केहि सहरी क्षेत्रमा बाहेक अन्यत्र प्राथमिकतामा ल्याउन सकिंदैन । हप्तामा दुइ देखि तीन निर्मलाहरुले ज्यान गुमाइरहँदा, के भिडमा मौन उभिइरहेको पुरुषको भावनात्मक कठिनाइ र परिश्रमलाई जोडदार रुपमा ल्याउनु सान्दर्भिक होला त ? परिश्रमको विषय आजको आवश्यकता होइन तर भेदभावरहित वातावरणमा परिश्रम गर्न पाउनु चाहिं आजको विषय हो ।
म हुर्के बढेको समाजले रातभर रोएर बिहान मुसुक्क हाँसेर हिंड्ने पुरुषलाई असल नै भनेको छ । घरका सबै सदस्यलाई जीवनभर पकाएर खुवाउने महिला ३ दिन महिनावारी भएको बेला पुरुषले पालो दिँदा, त्यस्तो श्रीमान् पाउनु त भाग्यको कुरा हो भनेर सह्राएको छ । मैले त कहिल्यै देख्न परेन, छिमेकी अंंकलले आफ्नी श्रीमतिको लुगा धोएको, अनि कहिल्यै सुन्न परेन माइला दाजुले भाउजुलाई “तिमी” भनेर सम्बोधन गरेको । अझ मैले कहिल्यै कानुनी रुपमा साक्षी बस्नु परेन पल्लो घरकी दिदीलाई रक्सी खाएर उनको श्रीमानले कुट्दा, जबकि व्यवहारिक रुपमा हप्तामा एक दिनको लागि साक्षी बस्ने मै थिएँ ।
नेपाली समाजको व्यवस्था त एउटै गल्तीका लागि महिला र पुरुषलाई फरक–फरक सजाय दिने हो । बिहे गरेका पुरुषले विदेशमा गएर परस्त्रिगमन गर्दा सामान्य रुपमा लिने तर महिलाले कथमकदाचित उस्तै सम्बन्ध एउटा पुरुषसँग गाँस्दा चरित्रहीनताको ट्याग लगाउने हो । यहि समाज श्रीमानको मृत्युपश्चात् विधवा बस्नु सामान्य कुरा हो भने, श्रीमतीको मृत्युपश्चात् विदुर बस्नुचाहीं अचम्मको कुरो हो ।
सतिप्रथाको इतिहास बोकेको नेपाली समाज उम्केर आज छोरीलाई पनि पढाउनु पर्छ है भन्ने अवस्थामा आइपुगेको छ । कतिपय समुदायमा त छोरी पढाउने कुराका लागि मात्र पनि दशकौ कुर्नुपर्नेछ । नेपाली समाजले समानताको सोंच मात्र अभ्यास गरिरहेको छ, व्यवहारमा देखिन अझै लामो समय लाग्छ । यसैबीच सहरी र ग्रामिण महिलाका हिंसाका प्रकृतिमा पनि भिन्नता छन् । सहरी क्षेत्रमा पढेलेखेका महिलाका लागि “ग्राजुएट मेड” (पढेलेखेकी नोकर) भएर बस्नु पनि हिंसाको उदाहरण हो । हामीले पर जानुपर्दैन, आफनै वरिपरि हेर्यौं भने धेरै महिलाले बिहेपछि पढाई छोडेको देख्यौ, जागिर छोड्नुपरेको देख्यौ तर कुनै पुरुषले बच्चा भएको कारणले आफ्नो करियरको दागबत्ति दिन परेको सायदै सुनिन्छ ।
महिला र पुरुषको विभेद आमालाई महान देख्नु र बुवाको पिडा नबुझ्नु होइन । आमाका निम्ति कोसेली ल्याउनु र वुवालाई ल्याउन विर्सिनु पनि भेदभावको मुद्धा बनाउन केहि समय कुरौं न । भेदभावको गहिराईलाई केलाउनका निम्ति राजधानीमात्र पर्याप्त नहोला कि ।
एउटा वास्तविक घटनाले मलाई आजसम्म घोचिरहेको छ, जुन गतवर्ष घटेको हो । कामकै सिलसिलमा डोटीमा एउटी २६ वर्षकि बहिनीसँग भेट भएको थियो । उनी एउटा सर्वेक्षणका निम्ति गणकको काम गर्न आएकी थिइन् । म डोटीमै हुँदा उनले छसक्क भनेकी थिइन “घरमा दुइटी छोरी छन् अब एउटा छोरा पाउन पाए मलाई ढुक्क हुन्थ्यो ।”
म काम सकेर काठमाडौ फर्किसकेपछी उनले मलाई घण्टौ फोन गर्थिन् अनि सँधै एउटै कुरा गर्थिन्, “चाइनिज क्यालेण्डर हेरेर भनिदिनुस् न कुन डेटमा गर्भ रहँदा छोरा हुन्छ, मेरो बुढा अर्को महिना कतारबाट आउँदै हुनुहुन्छ” । उनको कुरालाई मैले गम्भिरतासँग नलिएको भान परेछ कि क्या हो, एकदिन उनले रुन्चे पारामा दुइपटकसम्म गर्भपतन गराइसकेको कुरा सुनाइन । त्यसपछि मलाई उनको अनुरोधको गहिराई महसुस गर्दा साह्रै पिडा भयो जबकी उनको स्तर डोटीका ७० प्रतिशत महिलाको तुलनामा धेरै राम्रो हो ।
महिलाका विषयमा लेख्नु र बोल्नु समयको माग हो, किनकी महिला र पुरुषको आर्थिक, सामाजिक र राजनितिक असमानताको खाडल ठुलो छ । यो परिस्थिति सधैं नरहला, कुनै दिन यस्तो आउला जतिबेला जेण्डर भन्ने बित्तिकै मुद्धाहरु पुरुषका विषयमा उठाइनेछन्, पुरुषको हकअधिकार हरेक क्षेत्रमा सुनिश्चित गर्नका निम्ति बहस चलाइनेछन् । महिलाको हकहितमा लेख्नु भनेको पुरुषको निन्दा गर्नु पक्कै होइन । अझ साहित्यिक भाषामा भन्नुपर्दा, सचेत वर्गले बुझ्नु आवश्यक कि धर्तीको सम्मान गर्नुलाई आकाशको निन्दा हो भन्न कदापी मिल्दैन ।
यो पनि पढ्नुहोस् !
मैले देखेको पुरुष हिंसा
