कविता नै मेरो जिन्दगी हो ।

कार्की- सर्वप्रथम त सल्लेरी खबरका परिवार र तपाईँ राजु झल्लु प्रसाद प्रति आभारी छु । लागौँ तपाईँको प्रश्नको जवाफ तर्फ;

हो, हामी भित्र बढी पाश्चात्य कुरा नै बढी हाबी छ । साहित्य मात्र नभएर हरेक कुरामा हामी आफ्नो नेपालीपन बिर्सिँदै छौँ । नेपाली साहित्यलाई बिर्सेर हामी पाश्चात्य साहित्य पढेर त्यसैको नक्कल / ठ्याक्कै विदेशी साहित्य, विदेशी परिवेश उतार्न खोज्छौँ । जस्तै – किताबको कभर डिजाइनदेखि लिएर पुस्तकको नामकरण समेत अंग्रेजीमै राखेर बढी बजारीकरण गर्ने र मिडिया बाजी गर्ने गरेको देख्छु । हुँदाहुँदा कतिपय लेखक हुँ भन्नेहरू भाषागत रिसर्च नगरी अङ्ग्रेजी साहित्य पढेर प्रभावित हुन्छन् र नेपालीमा केही कथा / कविता वा आख्यान लेखेर नेपाली पाठकलाई पङ्गु बनाइरहेका छन् । अङ्ग्रेजी साहित्य पढ्ने अनि जस्ताको त्यस्तै या अलिकति बङ्ग्याएर त्यसलाई लिपेर / पोतेर नेपाली साहित्य लेख्ने साहित्यकार धेरै छन् ।

नेपालमा नेपाली साहित्यमा अहिलेसम्म फियर समालोचना गर्न सक्ने समालोचक नै छैनन् भन्न सक्छु । किनकी सृजनाकारलाई पनि प्रशंसा चाहिने । समालोचकलाई पनि लेखकहरू रिसाउँछन् भन्ने लाग्ने । अचेल त्यही भएर केही समालाेचकहरू लेखकलाई माथि उठाइदिने । फलानो लेखक शक्तिशाली / फलानो लेखक यस्तो उस्तो भनेर हुँइया चलाइ दिने । अनि कसरी हुन्छ साहित्यको विकास ?

यदि हामीले सृजनालाई सही दृष्टिकोणबाट हेरिएन भने र विदेशी लेखकका सृजनाबाट प्रभावित भएर नेपाली साहित्यमा नक्कल गर्ने हो भने नेपाली साहित्य धराशायी हुनेछ यसमा दुई मत छैन । तर विदेशी किताब नपढ्नु भनेको चाहिँ हैन । यदि सकिन्छ भने त हरेक भाषाको किताब पढ्दा हुन्छ तर आफूले लेख्दा प्रभावमा रहेर नक्कल चाहिँ गर्न भएन मात्रै भन्न खाजेकाे हुँ । हाम्रो नेपालमा लेख्नलाई प्रशस्तै कथा छन् लेख्नेहरूको लागि, बस् खोज्न नचाहेका मात्रै हुन् । त्यस‌ले यदि हामीले लेखेको साहित्यमा नेपालीपन दिनु छ भने म चाहिँ पाश्चात्य साहित्यको कसी नेपाली साहित्यमा लगाउनु आवश्यक छ जस्तो लाग्दैन । किनभने एक नम्बरको सुनलाई कसी लगाइरहन जरुरत पनि छैन । बस यत्ति हो हामीले सुन र पित्तल चिन्न सकेनौँ । रङ पहेँलो भए पनि सुन- सुनै हो, पित्तल – पित्तल नै हो । मलाई नेपाली साहित्य एक नम्बरको सुन हो भन्दा लाज लाग्दैन ।

कार्की- नेपाली साहित्यमा चिन्तन कम र चिन्ता बढी गरेको पाइन्छ । विचारको लेबल एकातिर छ । साहित्यमा झुण्ड बनाउने र सिन्डिकेट अर्को एक ग्रुप छ । जो अहिले डेङ्गु जस्तै खतरा छ । यो दुई ध्रुवीकरणले साहित्यमा नराम्रो संस्कार बनाउँदै अघि बढेका छन् । चिन्तन छाडेर आफू कसरी चर्चित बन्ने ? कसरी वाहीवाही बटुल्ने यही चिन्तामा तल्लीन छन्- केही नेपाली लेखकहरू, जो नेपाली साहित्यको भाइरस हुन् । यदि यस्तै हुने हो भने नेपाली साहित्य यो भन्दापनि बढी कमजोर वा धराशायी बन्ने खतरा छ ।

मलाई लाग्छ साहित्यले सधैँ देश र समाजमा जरा गडेर बसेका विकृति, विसङ्गति र कुसंस्कारहरू विरुद्ध आवाज उठाइ रहेको हुन्छ तर यहाँ विपरीत के भयो भने पार्टीगत, जातिगत, नातागत र अनुहार हेरिने परिपाटीले एउटा झुण्ड बनाएर साहित्य सृजना गरिरहेका छन् । जसले गर्दा नेपाली साहित्यमा नयाँ आयाम देख्न सकिरहेका छैनौँ ।

म र मेरा कविता चाहिँ यो झुण्डबाट टाढै छ। म झुण्ड, गुट उपगुट मन नपराउने मान्छे हुँ । एक त म कविता कमै लेख्छु। कविता यति बेला फुर्छ भन्ने पनि छैन । जतिखेर मनमा फुर्छ, त्यति बेला लेख्छु तर झुण्डभन्दा टाढा रहेर । यति बुझाैँकी म कविता आत्मसन्तुष्टि र अरूबाट ‘वाहवाह !’ पाउनलाई लेख्दिनँ ।

मलाई लाग्छ मेरो कविताले अहिलेको युग र भोलिको पारदर्शिता देख्नुपर्छ र नेपाली साहित्य विचारधाराबाट समाजमा आफ्नो उत्पीडन वर्गले न्याय पाउनु पर्छ भन्ने लाग्छ । यति सम्झिनुस् म कुनै पनि गुट उपगुट र कसैको प्रलोभनमा नफस्ने मान्छे हुँ र साहित्यलाई शिरमा राखेर सङ्घर्ष गरिरहेको एउटा नारी हस्ताक्षर हुँ ।

राजु- भनिन्छ – ‘समालोचनालाई सिर्जना चाहिन्छ औ सिर्जनालाई पनि समालोचना  चाहिन्छ। एउटाको अनुपस्थितिमा अर्कोको पनि अस्तित्व रहँदैन।’ तपाइँ आफूले कविता लेखिरहेको यस समयमा उभिएर बोल्नुपर्दा यसबारे कसरी (के) बोल्नुहुन्छ ?

कार्की- वास्तवमै भन्नू पर्दा समालोचनाले सृजनालाई र लेखकको कमजोरीहरूलाई प्रष्ट भन्न सक्नुपर्छ तर नेपाली साहित्यको परिवेशलाई नियाल्ने हो भने समालोचना गर्ने सक्ने खुबी भएका समालोचक नै छैनन् भन्दा फरक नपर्ला कि ? र, भएकाहरू पनि पैसामा समालोचना गर्ने भएपछि अलिअलि नुनको सोझो त गर्ने भई हाले नि ! त्यही भएर पैसा दिनेको सृजनामा ‘वाह !’ भन्दिन्छन्. नदिनेको सृजनालाई जिरो बनाईदिन्छन् ।

फेरि समालोचना नै पनि त अन्तिम सत्य हैन । मलाई लाग्छ,  कुन कुन पार्ट बलियो छ, कुन कुरा कमजोरी भयो भनेर प्रष्ट समालाेचकीय धारणा प्रस्तुत गर्न सक्ने खुबी भएकाहरू नै सच्चा इमान्दारीता समालोचक हुन् । यसरी उचालेर लेखिदिने वा बोलिदिने हो भने लेखक बिग्रने ठुलै सम्भावना हुन्छ । सृजना र समालाेचककाे विचारको स्तर, उस्तै हाइट छ भने मात्रा बहस गर्न जरुरी छ । र समालोचना गर्नु अघि पनि लेखक स्वमयलाई पढ्न जरुरत छ ।

अहिलेको परिवेश नै हेर्ने हो भने नेपाली साहित्यमा मन लाग्दी भयो । नत्र त विश्व बजारमा पनि नेपाली साहित्य पुग्थ्यो नि ! नेपाली साहित्यले विश्व बजारसँग प्रतिस्पर्धा गर्न नसक्ने भन्न मिल्दैन तर नेपाली साहित्यलाई विश्व सामु पुर्‍याउनको लागि मिडियाको ठुलो हात चाहिन्छ तर नेपाली मिडियाले मानौँ नेपालमा प्रख्यात राष्ट्रिय दैनिक पत्रपत्रिकामा आवद्ध केही पत्रकारहरू कवितालाई हेर्दैनन् । अनुहारलाई हेर्छन् । त्यसमा पनि महिला कविहरूलाई त झनै गाह्रो छ । किनकी अनुहार हेर्छन् । जिउडाल हेर्छन् । हामीबाट के लिन सकिन्छ त्यो हेर्छन्, यदि इन्कार गर्‍यो भने कविता छाप्नै नचाहने । यस्ता छन् एकाध पत्रकारहरू । बरु म कविता पत्रिकामा छपाउन चाहन्न म यस्ता घृणित कामबाट टाढै बस्न चाहन्छु । किनकी म सबथाेक त्यागेर साहित्यमा लागेको मान्छे हुँ । बस्, यति के बुझौँ भने समालोचना नै पनि त अन्तिम सत्य हैन नि !

राजु- कविता कसरी लेख्दै हुनुहुन्छ ? कविता यात्रा कसरी शुरु भयो ? थोरै बताउनुस न !

कार्की- म अहिले नेपाली कवितामा नयाँ नयाँ प्रयोगहरू गर्न खोज्दै छु । कविताले किन पाठकको औसत मनलाई र चिन्तनलाई मात्र तान्छ ? कविताको पाठक किन सीमित घेरा भित्र छन् ? कविता जुन वर्गका लागि लेखिरहेका छौँ, ती वर्गहरू कविताको चेतनाबाट परै छन् ।

म आफैँ पनि भुईँमान्छे हुँ । मानौँ भुईँफुट्टा कवि हुँ । म आफूलाई यहीँ हुँ जस्तो लाग्छ किनकि मैले कसैको सृजना र जीवनशैलीको प्रभावबाट कविता लेखेको हैन । मैले त्यो दिनदेखि कविता लेख्न शुरु गरेँ, जुन दिन मैले आफूलाई भुईँमान्छे त म पनि पो रहेछु भन्ने बोध भयो । मलाई अझैँ पनि भुईँमान्छेकाे कथाले रातदिन पिरोल्छ र कविता लेख्छु ।

कविता नै मेरो जिन्दगी हो । त्यही भएर म बन्द कोठा भित्र लेखेर पनि कवितालाई न्याय दिन सक्छु भन्ने तागत राख्दछु । मैले २०५९ सालदेखि कविता लेख्न शुरु गरेको हुँ र अझैँ पनि लेख्दैछु- एकान्तमा बसेर । यो बजारको हल्लाबाट टाढै रहन मन लाग्छ किनकि कविता बजारको हल्लाबाजीले कविता बाँच्ने हैन र राष्ट्रिय दैनिक पत्रिकामा कविता छापिए मात्रै कवि हुने पनि हैन । म यो कुरामा प्रष्ट छु ।